پوست بزرگترین اندام بدن انسان است که از آن در برابر محیط خارجی محافظت میکند. علیرغم توانایی بالای پوست برای بازسازی خود و بهبود جراحات، آسیب های شدید پوستی خودبه خود بهبود نمیابند و باید توسط موادی که میتوانند جایگزین پوست باشند، پوشانده شوند. اما قبل از اینکه روی زخم پوشانده شود، اولین و مهمترین اقدام، ضدعفونی کردن محل آسیب دیده به منظور جلوگیری از ورود باکتریها و بروز عفونت در بدن است.
محل زخم باید با توجه به علت ایجاد زخم شسته و ضدعفونی شود. محلول های شستوشوی زخم، محلوله ایی هستند که برای ضدعفونی و پاک کردن زخم از آلودگی ها، بقایای اجسام خارجی و ترشحات زخم استفاده میشوند. این محلول ها حاوی سورفکتانت، مواد مرطوب کننده یا آبرسان، آنتیمیکروبال ها و مواد تسکیین دهنده ی درد هستند.
محلول نمکی نرمال (normal saline) رایجترین محلول مورد استفاده برای ضدعفونی کردن انواع زخم هاست. این محلول به دلیل ماهیت فیزیولوژیکی خود، برای استفاده در انواع زخم کاملا امن است اما مادهی سورفکتانتی که در ضدعفونی کننده های شیمیایی موجود است را ندارد. سورفکتانت ها می توانند در زدودن باکتری ها از ناحیه ی آسیب دیده بسیار موثر باشند.
علاوه براین نرمال سالین فاقد هرگونه مواد محافظت کننده برای جلوگیری از رشد میکروبی است. دستوالعمل های استاندارد استفاده از 300 CC محلول نمکی نرمال را پیشنهاد میکنند. فشار مناسب جهت اسپری کردن این محلول بر روی زخم 4 – 15 psi می باشد. فشار کمتر از 4 psi زخم را به طور کامل تمیز نمی کند و فشار بیشتر از 15 psi باعث آسیب به بافت شده و ممکن است باعث نفوذ باکتریها به درون بافت شوند.
انتخاب محلول و روش مناسب جهت ضدعفونی زخم
انتخاب محلول و روش مناسب جهت ضدعفونی زخم
برای انتخاب محلول و روش مناسب جهت ضدعفونی زخم حتما می بایست با پزشک مشورت شود چرا که برخی از ضدعفونی کننده ها باعث افزایش التهاب زخم شده و روند بهبود را کند می کنند. به طور کلی یک ضدعفونی کنندهی ایده آل باید دارای ویژگیهای زیر باشد:
- باعث بروز حساسیت یا التهاب در پوست نشود.
- دارای اثر کشندگی سریع برای از بین بردن طیف وسیعی از باکتری ها و ویروس ها باشد.
- مواد آلی دیگر، مانند خون، خلط یا مدفوع بر آن تاثیرگذار نباشند و سازگار برای استفاده ی همزمان با صابون ها، دترژنت ها و دیگر مواد شیمیایی باشد.
- به طور گسترده در دسترس و مقرون و بهصرفه باشد.
اگر نرمال سالین برای شستوشو و ضد عفونی کردن زخم کافی نباشد و لازم باشد که حتما از دیگر سورفکتنت ها برای بهبود زخم استفاده شود، می توان از اسپری های ضدعفونی کننده ای که در بازار موجود است استفاده کرد. اسپری های ضدعفونی کننده، بر اساس سیاست ها و برنامه ریزی کارخانه ی تولیدکننده، می توانند به انواع مختلفی تقسیم بندی شوند که از جمله ی این دسته بندی ها می توان به اسپری مخصوص سوختگی، اسپری مخصوص زخم های فشاری (ترک پا) و اسپری مخصوص انواع زخم (زخم بستر، زخم دیابتیک، زخمهای مزمن) اشاره کرد. همچنین آنها را میتوان بر اساس مادهی فعالی که در فرمولاسیون اسپری استفاده شده است، تقسیمبندی کرد:
اسپریه ای حاوی نانوکلوئید نقره
از نقره برای جلوگیری از انتقال عفونت استفاده شده است که قدمت آن به 4000 سال قبل از میلاد مسیح برمیگردد. نقره، به شکل یونی آن Ag) + ( دارای اثر ضد میکروبی و ضد عفونی کننده در طیف گسترده ای است. تصور می شود که این ماده، به دو طریق باکتری ها را از بین می برد. اول اینکه دیواره ی سلول های باکتریایی متصل شده و آن را از بین می برند و دیگر این که با نفود به دیواره ی سلولی سبب تداخل در همانند سازی DNA و آنزیم های سلولی شده و از تکثیر باکتری جلوگیری می کند. نقره درمانی موضعی را می توان در سوختگی های حاد، زخم های آلوده یا عفونی و زخم های مزمن به منظور جلوگیری از تکثیر یا درمان عفونت ها و بهبود زخم استفاده کرد.لازم به ذکر است که استفاده از این ماده هزینه ی زیادی دارد و طی تحقیقات انجام شده استفاده از این روش مزیتی بر دیگر روش هایی که در آنها از نقره استفاده نشده است ندارد.
اسپریهای حاوی زینک اکسید و کلروهگزیدین
روی یک عنصر کمیاب است که در بدن انسان نقش مهمی ایفا می کند. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، کمبود روی در بدن می تواند باعث تاخیر در ترمیم زخم شود. چگونگی عملکرد واقعی روی در ترمیم زخم ها مشخص نیست. مطالعات تجربی و آزمایشات بالینی، نشان می دهند که اکسید روی موضعی سرعت بهبود زخم را بدون در نظر گرفتن وضعیت روی در بدن، افزایش می دهد اما مصرف روی به صورت خوراکی به اندازه ی تماس مستقیم آن با زخم در درمان زخم ها موثر نیست.
معمولا اسپری های حاوی زینک همراه با یک عنصر آنتی باکتریال دیگر مانند کلروه گزیدین ترکیب می شوند تا خاصیت ضدعفونی کنندگی اسپری را بهبود ببخشند. این دسته از اسپری ها برای درمان زخم های ناشی از افتاب سوختگی، رفع قرمزی و التهاب پوست اطراف پای نوزادان، درمان زخم های دیابتی و درمان سوختگی های درجهی 1 و 2 استفاده می شوند. همچنین استفاده از اسپری های حاوی زینک یکی از بهترین روش ها برای جلوگیری از باقی ماندن جای زخم بر پوست به شمار میرود.
اسپری های دارای اسیدهای چرب هایپراکسیژنه
این اسپری ها معمولا برای جلوگیری و درمان زخم های فشاری درجه یک، مانند ترک پاشنه ی پا استفاده می شوند. اسیدهای اولئیک و لینولئیک باعث افزایش توده ی بافتی بهبود دهنده ی زخم می شوند و مقدار کل پروتئین و تکثیر DNA در پوست توسط تماس با اسید لینولئیک افزایش پیدا می کند. همچنین ویژگیه ای ساختاری اسید لینولئیک، باعث تعدیل پاسخ سلولی، اثرگذاری بر روی سلول های التهابی و اندوتلیال و همچنین افزایش گردش خون در محل زخم شده و می تواند باعث بهبود زخم شود.
اسپری های حاوی آنتی پلی هگزانید (PHMB) و سورفکتانت بتائین
PHMB پلیمر کاتیونی با ساختار مشابه پپتیدهای آنتیمیکروبیال است و betain یک سورفاکتانت (شوینده) است که به طور موثری بیوفیلم و بقایای مواد را از بین برده و از آلودگی مجدد جلوگیری می کند. ترکیب PHMB و بتائین اثر ضد میکروبی را افزایش و سمیت سلولی را کاهش می دهد. بتائین موجود در این اسپری باعث سست شدن پیوندهای بین ملکولی شده و بیوفیلم و میکروارگانیسم ها را به راحتی از سطح زخم پاک میکند به همین دلیل این نوع از اسپری ها برای پاکسازی بقایای پانسمان از روی زخم استفاده می شوند. همچنین به طور ویژه از این اسپری می توان به صورت طولانی مدت بر روی زخم های سوختگی استفاده کرد چرا که مواد تشکلیل دهنده ی آن در سلول ها جذب نمی شوند و برخلاف دیگر آنتیسپتیکها، باعث تولید بافت granular در اطراف زخم نمیشود و همچنین میتواند بوی نامطبوع زخم را کنترل کند. از جمله کاربردهای دیگر این اسپری میتوان به درمان زخمه ای دیابتی، زخمه ای بستر و محل سوند های ادراری، ناحیه ی استومی، محل کاترهای پزشکی و سایر بریدگی ها و خراشیدگی ها اشاره کرد.
لازم به ذکر است استفاده ی طولانی مدت از این اسپری میتواند باعث تحریک پوست شود.
اسپری حاوی کلروه گزیدین
کلره گزیدین یک آنتیسپتیک بیس بی گوانید با خواص باکترواستاتیک است که می تواند بر روی طیف وسیعی از باکتریه ای گرم مثبت و گرم منفی(بیشتر روی باکتری های گرم مثبت) اثرگذار باشد. این دارو به روش تخریب دیواره ی سلولی میکروارگانیسم ها را از بین می برد و از نفوذ و انتشار سیستماتیک باکتری ها، از جمله MRSA جلوگیری می کند. لازم به ذکر است که استفاده از این دارو عوارضی دارد که باید به آنها توجه شود. کلروه گزیدین میتواند باعث تحریک پوست شود. اگر از این دارو در درمان زخم لثه استفاده شود می توان باعث تغییر رنگ دندان ها شود. پاشیدن آن به دور چشم ممکن است باعث التهاب شده و در صورتی که در چشم نفوذ کند باعث زخم قرنیه میشود. علاوه بر این، کلره گزیدین بر مایکوباکتریوم ها، هاگ باکتریایی و ویروس های خاصی از جمله ویروس های فلج اطفال و آدنوویروس ها تأثیر نمی گذارد.
اسپری های حاوی هیدروژن پراکسید
هیدروژن پراکسید یا آب اکسیژنه حاوی خواص ضدعفونی کنندگی و ضدمیکروبی است و برای ضدعفونی و مراقبت کردن از جراحات پوستی جزئی کارایی دارد که امروزه به ندرت از آن استفاده می شود. بعد از اسپری کردن این محلول بر روی زخم توصیه می شود که از نرمال سالین استفاده شود چرا که باقی ماندن هیدروژن پروکسید بر روی زخم می تواند باعث التهاب پوست شده و بهبود زخم را به تاخیر بیاندازد. استفاده از این روش برا حذف باکتری ها می تواند بسیار موثر باشد اما این ماده سیتوتوکسیک است و ممکن است با هموستاز سلولی تداخل کرده و ترمیم و بسته شدن زخم را به تأخیر بیندازد. در زخم های اطراف مجاری سینوس نباید از هیدروژن پراکسید استفاده شود